سوات سی پُرأن جیِبا می اے جیِب توروالی ہُم چھی۔ توروالی Indo Aryan جیِبا سی ٹوَر سی داردی جیِب چھی۔ توروالی آں اِسی چھلے دأل جیِبا ئے داردی گروپ سی اندرے کوہستانی گروپ ہُم بنَدی۔
توروالی جیِب سوات سی شِیو علاقا سوات کوہستان می بنا بیئی۔ جیِبا سی بارا می معلومادا سی ویب سائٹ Ethnologue سی مطابق توروالی خلگا سی آبادی ڇبیِش زرے ما چوبیِش زرے پرے چھی۔ ہے رکارڈ پُران تُھو۔ اے خیال سی مطابق توروالی اے لکھ ما ڜوبیِش زرے پرکے تھی۔ توروالی خلگ سوات می ساتال ما بیشتے کالاما پورے گھین نھید سی دُھوئں ڈھارے دے آں مدین ما بھائے سی نُخُو سی دیِشکے چیل، ڜنکو، بیِڙگام می دھرَدی۔
توروالی خلگا سی گَن اے تعداد علاقا ما مُوا بیشتے پاکستان سی گھن خار کراچی،کوٹے، حیدرآباد، پینڈی، پیخور آں نوخار می ہُم دھرَدی۔ نھیؤ کالا می گَن خلگ سیالکوٹ، چکوال آں لاہور کے ہُم گئی دی۔
2008 می ادارہ برائے تعلیم و ترقی (IBT) خارا می توروالی خلگا سی حالات گھیِنُو سی کیا اے سروے کی۔ سروے سی مطابق 30 فیصد خلگ وطنا بیشتے دأل پودا می آباد ہُوئی دی۔ وطنے آں دأل خارا می توروالیا سی ٹول آبادی آٹھ بیِش زرے ہونیِن۔
توروالی جیِب سی دُو شاخ (لہجہ) تھی۔ ایک کے سینکیأن آں دئی گے چیل بنَدی۔ سینکیأن سی شاخ ساتال ما قارُوندُکے پرکے تُھو۔ آں چیل شاخ اُولال درا می تُھو۔ اِی ما علاوہ گام گاما می خلگا سی جیِب می دھأک دھأک فرق چھی۔
توروالی جیِب سی چھلے دأل داردی جیِب کالام می گاؤری، آباسیِن کوہستان می کوہستینی، چیِلوسو، بتیری، چترال می کھوار، پلُولا، کلاڜا، دمیلی، گوَرباتی، یدغا آں گلگت او کوہستان می ڜیِنا تھی۔ ہے ٹول جیِب توروالی سی چھلے کم ہوا یدی۔
